ด้วยประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา

มาตรา 44/2 ว.2 ได้บัญญัติให้ศาลมีอำนาจตั้งทนายความให้แก่ผู้เสียหายที่ยื่นคำร้องขอให้บังคับจำเลยชดใช้ค่าสินไหมทดแทนตามมาตรา 44/1 ถ้าความปรากฏต่อศาลว่าผู้นั้นเป็นคนยากจนไม่สามารถจัดหาทนายความได้เอง

มาตรา 87 ว.8 ผู้ต้องหามีสิทธิตั้งทนายความเพื่อแถลงข้อคัดค้านและซักถามพยานในการไต่สวนคำร้องขอฝากขังของพนักงานสอบสวน หรือพนักงานอัยการ ตามมาตรา 87 ว.3 ว.7 หากผู้ต้องหาร้องขอก็ให้ศาลตั้งทนายขอแรงให้

150 ว.8 ให้ศาลตั้งทนายความให้แก่สามี ภริยา ผู้บุพการี ผู้สืบสันดาน ผู้แทนโดยชอบธรรม ผู้อนุบาล หรือญาติของผู้ตาย ที่ยื่นคำร้องต่อศาลขอเข้ามาซักถามพยานที่พนักงานอัยการนำสืบและนำสืบพยานหลักฐานอื่นในการไต่สวนการชันสูตรพลิกศพ มีสิทธิแต่งตั้งทนายความดำเนินการแทนได้ หากไม่มีทนายความที่ได้รับการแต่งตั้งจากบุคคลดังกล่าวเข้ามาในคดี ให้ศาลตั้งทนายความขึ้นเพื่อทำหน้าที่ทนายความฝ่ายญาติผู้ตาย

มาตรา 173 บัญญัติว่า ในคดีที่มีอัตราโทษประหารชีวิต หรือในคดีที่จำเลยมีอายุไม่เกินสิบแปดปี ในวันที่ถูกฟ้องต่อศาล ก่อนเริ่มพิจารณาให้ศาลถามจำเลยว่ามีทนายความหรือไม่ ถ้าไม่มีก็ให้ศาลตั้งทนายความให้วรรคสอง ในคดีที่มีอัตราโทษจำคุก ก่อนเริ่มพิจารณาให้ศาลถามจำเลยว่ามีทนายความหรือไม่ ถ้าไม่มีและจำเลยต้องการทนายความ ก็ให้ศาลตั้งทนายความให้

237 ทวิ ว.3 สืบพยานก่อนฟ้องคดี ถ้าเป็นกรณีที่ผู้ต้องหานั้นถูกกล่าวหาว่ากระทำความผิดอาญา ซึ่งหากมีการฟ้องคดีจะเป็นคดีซึ่งศาลจะต้องตั้งทนายความให้ หรือจำเลยมีสิทธิขอให้ศาลตั้งทนายความให้ตามมาตรา 173 ก่อนเริ่มสืบพยานดังกล่าว ให้ศาลถามผู้ต้องหาว่ามีทนายความหรือไม่ ในกรณีที่ศาลต้องตั้งทนายความให้ ถ้าศาลเห็นว่าตั้งทนายความให้ทันก็ให้ตั้งทนายความให้และดำเนินการสืบพยานนั้นทันที

ดังนั้นก่อนเริ่มพิจารณาคดีอาญา ศาลจะถามจำเลยก่อนว่ามีทนายหรือไม่ ถ้าจำเลยไม่มีและต้องการ ศาลก็จะถามต่อว่าจะหามาเองหรือจะให้ศาลจัดหาให้ หากจำเลยขอให้ศาลตั้งทนายความให้ ศาลก็จะแต่งตั้งทนายขอแรง โดยเจ้าหน้าที่ศาลจะแจ้งให้ทนายความที่ลงชื่อไว้ที่ศาลขอให้ช่วยเป็นทนายความให้แก่จำเลยในคดีนั้นๆ และจะส่งสำเนาคำฟ้องมาให้ ทั้งได้กำหนดให้ทนายความและจำเลยมาพบกันที่ศาลตามวันเวลาที่ศาลกำหนด พร้อมแจ้งกำหนดวันเวลานัดพบจำเลย นัดไกล่เกลี่ย นัดพร้อม

ค่าทนายความที่ศาลจ่ายให้กับทนายขอแรงนั้น ศาลจะเป็นผู้กำหนดโดยพิจารณาตามสภาพของคดี ทนายขอแรงจะได้รับเงินรางวัลก็ต่อเมื่อคดีเสร็จการพิจารณา โดยต้องยื่นคำร้องขอรับเงินต่อศาล